Melchora Aquino
(6 Enero 1812–2 Marso 1919)
Known as the “Mother of the Philippine Revolution”
Binansagang “Tandang Sora” si Melchora Aquino (Mel·tsó·ra A·kí·no) bílang pagkilála sa kaniyang paglilingkod at pagkakanlong sa mga kababayan noong Himagsikang 1896 kahit na siyá ay nása katandaang gulang na. Itinuturing siyáng “Ina ng Rebolusyong Filipino,” “Ina ng Katipunan,” at “Ina ng Balintawak.”
Isinilang siyá sa Balintawak noong 6 Enero 1812 sa bayan ng Kalookan (at ngayon ay matatagpuan sa Lungsod Quezon) kina Juan at Valentina Aquino, pawang mga maralita. Sa kaniyang pagtigulang, ikinasal siyá kay Fulgencio Ramos, isang cabeza del barrio. Nagsilang siyá ng anim na anak. Pumanaw si Ramos noong pitóng taón pa lámang ang kanilang bunso. Kahit nag-iisang magulang, naging abalá si Aquino sa mga pista, binyag, at kasal bílang hermana mayor.
Nang sumiklab ang rebolusyon laban sa mga Español noong 1896 ay 84 taóng gulang na si Aquino. Ngunit hindi naging sagabal ang kaniyang edad upang makapaglingkod sa mga Katipunero. Naging kanlungan ng mga hapo at sugatang mandirigmang Filipino ang kaniyang tahanan at munting tindahan, na ginagamit ding lihim na pulungan ng mga ito. Nangangalap din siyá ng mga damit at gamot para sa kanila. Nasaksihan niyá at ng kaniyang anak na si Juan Ramos ang pagpunit ng mga sedula sa Unang Sigaw.
Dahil sa pagkakasangkot sa Himagsikan, hinúli siyá at ipinatápon ng mga Español sa Guam sa Islas Marianas. Nang masakop ng mga Americano ang Filipinas noong 1898, kasáma si Aquino sa mga pinalaya at pinabalik sa bansa. Namatay siyá noong 1919 dahil sa katandaan at inilibing sa sarili niyáng bakuran, na ngayon ay bahagi na ng Himlayang Pilipino Memorial Park. Ipinangalan sa kaniya ang isang distrito, isang barangay, at isang pangunahing daan ng Lungsod Quezon. Siyá ang kauna-unahang Filipina na mailagay sa salaping papel ng Bangko Sentral ng Pilipinas (100 pisong papel mula 1951 hanggang 1966); lumabas din siyá sa 5 sentimong barya mula 1967 hanggang 1992.
Ipinahayag ang taóng 2012 na “Taon ni Tandang Sora” bílang paggunita sa ikalawang sentenaryo ng kaniyang kapanganakan. Inilipat ang mga labí ni Aquino mula sa Himlayang Pilipino patungo sa Pambansang Dambana ni Tandang Sora sa Banlat Road, Barangay Tandang Sora, Lungsod Quezon. (PKJ)