Vicente Lukban
(11 Pebrero 1860-16 Nobyembre 1916)
Si Vicente Lukbán (Vi•sén•te) ay isang pinunò ng ng hukbong Filipino sa Himagsikang Filipino at sa Digmaang Filipino-Americano. Ibinintang sa kaniya ng mga Americanong mananakop ang Masaker sa Balangiga, ngunit pinabubulaanan ito ng maraming historyador sa kasalukuyan.
Pagkatapos ng pag-aaral at pagtatrabaho sa hudikatura, tumigil siyá noong 1886 upang bunuin ang agrikultura at komersiyo sa Bicol. Binuo niya ang La Cooperativa Popular na nagsúlong ng negosyong kooperatiba para sa taum-bayang may abang kabuhayan. Bahagi ng tubò ng koop- eratiba ay palihim na ipinapadalá sa Katipunan ni Andres Bonifacio, at malaki ang naging tulong ni Lukban para matupad ito. Ginamit din ang kooperatiba upang ikalat ang mga mithiin ng himagsikan, sapagkat hindi naghihinala ang mga Español sa mga kasapi ng kooperatiba. Nag- ing emisaryo din si Lukban ng yunit ng Katipunan sa Bicol. Dinakip siyá ng mga guwardia sibil sa isa sa kaniyang mga lakad sa Maynila at ikinulong sa Bilibid. Sumiklab ang Himagsikang 1896 hábang nasa karsel si Lukban, at noong Agosto 1897, pinakawalan siyá at kaagad umanib sa hukbong rebolusyonaryo.
Kinomisyon siyáng opisyal sa hukbo ni Heneral Emilio Aguinaldo, at naging katuwang nitó sa paggawa ng mga planong pandigma. Pagkalagda ng Kasunduang Biyak-na-Bato, isináma siyá ni Aguinaldo sa Hong Kong. Doon ay nag-aral siyá ng agham militar sa ilalim ng isang pinunòng Ingles. Pagkapahayag ng kalayaan ng Filipinas noong 1898, ipinadalá siyá sa Bicol upang pamunuan ang laban sa mga Español. Pagkatapos ay itinalaga siyáng pinunòng politiko-militar ng Leyte at Samar. Noong 31 Disyembre 1899, ipinahayag niya ang sarili bilang bagong gobernador ng Samar sa ilalim ng Unang Republika ng Filipinas. Nakipaglaban sina Lukban sa hukbong Americano ngunit kinailangang umatras. Nang inalok ni Heneral Arthur MacArthur ng amnestiya kapalit ng pagsuko, tumanggi si Lukban. Sumuko noong 1901 si Baldomero Aguinaldo, ang pinunò ng puwersang Filipino sa timog Luzon, ngunit ipinagpatuloy ni Lukban ang laban, at ang Samar ang naiwang isa sa mga natitirang palabang lalawigan. Noong Nobyembre 1901, nadakip si Lukban at kaniyang mga opisyal nang nilusob ng mga Americano ang kanilang kampo. Nang sumapit ang panahon ng kapayapaan, pinalaya siyá at noong 1912 ay nahalal bilang gobernador ng Tayabas.
Isinilang siyá noong 11 Pebrero 1860 sa Labo, Camarines Norte kina Agustin Lukbán at Andrea Rilles. Nag-aral siyá sa Escuela Pia sa Lucban, Tayabas (Quezon ngayon) at ipinagpatuloy ito sa Ateneo Municipal de Manila. Kumuha siyá ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas at Colegio de San Juan de Letran. Nagkaroon siyá ng apat na anak sa unang asawa na si Sofía Dízon Barba, na namatay pagkasilang sa hulí niláng anak, at walo sa ikalawang asawa na si Paciencia Gonzales. Pumanaw siyá noong 16 Nobyembre 1916 sa Maynila. Ipinangalan sa kaniya ang Kampo Lukban ng Hukbong Katihan ng Filipinas sa Lungsod Catbalogan sa Samar. (PKJ)