Nazaria Lagos
(28 Agosto 1851–27 Enero 1945)
Tinawag na “Florence Nightingale ng Panay,” ipinanganak ang patriyotang si Nazaria Lagos (Na·zár·ya Lá·gos) sa Burongan (Jaguimit ngayon), Dueñas, Iloilo noong 28 Agosto 1851 kina Juan de la Cruz Lagos at Saturnina Labrilloso. Sa ina siyá nag-aral ng katon at kartilya at 12 taónٗg gu- lang lámang siyá nang ikasal kay Segundo Lagos, anak ni Bartolome Lagos na nagtatag sa bayan ng Dueñas.
Noong 27 Oktubre 1898, hinirang ni Heneral Martin Delgado na presidente ng bayan ang asawa ni Nazaria. Nang itatag ang Cruz Roja (Red Cross) sa Iloilo, si Nazaria ang nahirang na presidenta sa Dueñas. Naging pook pulungan ng mga manghihimagsik ang tahanan ng mga Lagos.
Sa isang miting, nahirang si Nazaria na direktora ng panukalang ospital sa Jaguimit at ng imbakan ng pagkain sa bukirin ng mga Lagos. Kaagad niyang nilapitan ang ama na tumulong magpatayô ng ospital at nangampanya sa mga donasyong kasangkapan, gamot, damit, at ibang kailangan. Nangolekta din siyá ng halamang-gamot para magamit kung kulangin sa medisina. Naging malaking tulong ang ospital sa mga nasugatan sa mga labanan sa linyang Tacas-Tucud-Sambog-Balantang noong Pebrero 1899. Pinangunahan mismo ni Nazaria ang kababaihang Cruz Rojas a pangangalaga sa mga sugatan at maysakit.
Noong 12 Hunyo 1899 at ipagdiwang sa Panay ang anibersaryo ng proklamasyon ng kalayaan, si Nazaria ang tumahi at nagborda sa watawat na itinaas sa plasa ng Dueñas. Katulong niya sina Gorgonia Somera, Lorenza Calatan, at mga anak na sina Pomposa at Caridad.
Nang sakupin ng mga Americano ang ospital at tahanan ng mga Lagos, nagkawatak ang kaniyang pamilya sa pagtakas. Nagkasáma-sáma muli silá nang magbalik ang kapayapaan sa lalawigan. Nagtrabaho sa bukid si Nazaria at halos isang bulág nang mamatay noong 27 Enero 1945. Pitó ang kaniyang anak at pawang naging matagumpay sa kanilang propesyon. Inialay sa kaniya ang isang marker ng National Historical Institute na itinayô sa kaniyang bayang sinilangan noong 1973. (GVS)