gamugamó

Philippine Fauna, insect, moth, Jose Rizal

Ang gamugamo (o moth sa Ingles) ay isang uri ng insekto na maaaring maiugnay sa mga paru- paro sapagkat kapuwa kabilang sa order Lepi- doptera. Karamihan sa mga uri ng insekto na nasa order Lepidop-tera ay mga gamugamo. Pinaniniwalaang may mahigit sa 160,000 uri ng gamugamo; sampung beses ang dami sa uri ng paruparo.

Karamihan sa mga gamugamo ay nokturnal, isang ka-tangian ng mga hayop na gisíng sa gabi at tulóg sa araw. Ang salitang Heteronacera ay ginagamit ding pantukoy sa mga gamugamo samantalang ang salitang Rhopalocera ay ginagamit naman sa mga paruparo upang magkaroon ng pagkakaiba. Ang mga gamugamo ay kinakain ng mga kapuwa hayop, tulad ng paniki, kuwago, ibon, butiki, pusa, aso, daga, at ilang oso. Ang pinakamalak-ing gamugamo sa buong mundo ay ang Atlas moth.

Isang popular na anekdota tungkol kay Rizal ang kaniyang pagmamasid sa gamugamo na tila nagsasayaw paikot-ikot sa lampara isang gabing binabasáhan siyá ng kuwento ng kaniyang inang si Teodora Alonzo. Bakit ba ito naaakit lumapit sa ningas ng ilaw upang masúnog at mamatay? Nang itanong niya ito sa ina ay pinayuhan siyá ng ina na huwag tumulad sa gamugamo. Waring tumiim sa kaniyang kalooban ang mahiwagang ugali ng gamugamo. Alam na-tin ngayon ang siyentipikong dahilan kung bakit naaakit ang gamugamong dumikit sa ningas ng ilaw. Ngunit sa anekdota, may nagsasabing naging sagisag ito kay Rizal ng panganib sa paghahanap ng katotohanan (ang simbolo ng liwanag). At pinatutunayan ng kasaysayan na hindi niya sinunod ang payo ng magulang sa bagay na ito. Namatay din siyá, tulad ng gamugamo, sa pagsisikap maabot ang liwanag para sa kaniyang bayan. (IPC)