Jose Burgos
(9 Pebrero 1837–17 Pebrero 1872)
Si Jose Burgos (Ho·sé Búr·gos) ay lider ng ki- lusang sekulari- sasyon, iskolar, manunulat, at isa sa tatlong paring martir (tinaguri- ang “Gomburza”) na binitay ng mga Español kaug- nay ng Pag-aalsa sa Cavite noong 1872.
Ipinanganak siyá noong 9 Pebrero 1837 sa Vigan, Ilo- cos Sur kina Jose Tiburcio Burgos, isang Español na opisyal, at Florencia Garcia, isang Filipina. Nag-aral siyá sa Colegio de San Juan de Letran at Unibersidad ng Santo Tomas, at nagpakadalubhasa sa pilosopiya at batas ng simbahan. Ang kaniyang dunong at galing ang naging dahilan ng mabilis niyang pag-akyat sa or- ganisasyon ng Simbahang Katoliko. Nasaksihan niya ang pagwawalang-bahala ng mga pari at pagtangkilik ng mga ito sa pang-aapi ng mga Español kayâ sa isang bukás na liham na isinulat niya noong 1871 ay bina- tikos niya ang labis na kapangyarihan ng simbahan at humingi ng reporma para sa mga Filipino.
Isa sa mga sinasabing akda niyang hindi nalimbag ay ang Mi Obrita Novela Historica La Loba Negra (1871) na ini- handog niya sa lahat ng inang Filipino. Dahil sa kaniyang mga pagtatanggol sa karapatan ng mga paring “sekulár” (ang mga Filipino) ay marami siyáng naging tagahanga bagaman kinainisan sa kabilâng dako ng mga paring “reg- ular” (ang mga fraile). Naging kampeon siyá ng kilusan para sa “sekulárisasyón.”
Dumating ang pagkakataon ng mga fraile nang maganap ang Pag-aalsa sa Cavite noong 20 Enero 1872. Isinangkot at ipinahúli ang maraming mayaman at edukado. Marami sa kanila ang ipinatapon sa Guam, Marianas, at ibang pook. Isa si Burgos sa isinangkot, at kasáma ang mga paring Mariano Gomes at Jacinto Zamora ay mabilisang nilitis at hinatulan ng bitay sa pamamagitan ng garote. Binitay silá sa Luneta noong 17 Pebrero 1872.
Si Burgos ay malapit na kaibigan ni Paciano Rizal, kuya ni José Rizal. Lubhang nakaapekto kay Rizal ang pagbitay kina Burgos at nagsilbing isa sa mga inspirasyon ng pag- kakasulat ng El Filibusterismo. Ilang bayan ang ipinan- galan kay Burgos, at ilan dito ay matatagpuan sa Ilocos Norte, Ilocos Sur, Isabela, La Union, Pangasinan, Que- zon, Southern Leyte, at Surigao del Norte. (PKJ)