Búgan

folklore, epics, folk stories

Si Búgan ay isang mahalagang babaeng tauhan sa iba’t ibang kuwentong-bayan ng mga Ifugaw. Sa Hudhod hi Aliguyon, isang bahagi ng epikong-bayan ng mga Ifugaw, si Bugan ay anak ni Pangaiwan ng Daligdigan, at kaaway ng ama ni Aligúyon. Nang magbinata si Aliguyon, hinarap niya sa digmaan ang anak ni Pangaiwan, si Pumbakhayon. Tumagal nang tatlong taón ang digmaan, na nagwakas sa kasunduang pangkapayapaan ng dalawang pangkat na kapuwa humanga sa tapang at kakayahan ng isa’t isa. Nang makita ni Aliguyon si Bugan, na batà pa lámang noon, pinakasalan niya ito at iniuwi sa kaniyang bayan. Nang ganap nang dalaga si Bugan, at idaos ang pormal na kasal ng dalawa, dumalo si Pumbakhayon at noon nakilála ang nakababatàng kapatid ni Aliguyon at pinakasalan naman ito.

Sa isa pa ring mito ng mga Ifugaw tungkol sa malaking bahâ na naging sanhi ng pagkalunod ng lahat ng tao, si Bugan ay kapatid ni Wigan. Silá lámang dalawa ang natirang buháy matapos ang malaking bahâ. Humingi silá ng pahintulot sa mga bathala na maging mag-asawa. Mula sa magkapatid, nagkaroong muli ng tao sa mundo.

Sa isa pa ring kuwentong-bayan, si Bugan ay anak nina Hinumbian at Dakaue, ang pinakamataas na diyos ng kalangitan. Bumabâ ng kalupaan si Bugan at nagkáibigán silá ni Kinggauan, na isang ordinaryong tao. Nagkaroon silá ng anak na lalaki, si Balituk. Maligaya ang dalawa at masagana ang pamumuhay dahil na rin sa kapangyarihan ni Bugan. Ngunit maraming nainggit kay Bugan hanggang sa mapilitan itong bumalik sa dating tahanan sa kalangitan. Hinati niya ang kanilang anak. Ang kalahati ay isináma sa kalangitan at ginawang isang buong tao. Ang kalahating naiwan kay Kinggauan ay nabulok at hanggang sa kalangitan ay lumaganap ang masangsang na amoy. Muling bumabâ si Bugan at ang nabubulok na mga bahagi ng anak ay ginawang iba-ibang bagay na naghatid ng sakit sa mga tao. Ang ulo ay ginawang kuwago, at sinasabing dito nagsimula ang paggamit ng kuwago para mahulaan ang hinaharap, gayon din ang pag-aalay ng manok kay Bugan. Ang tainga ay ipinukol sa gubat at tumubò sa mga punò at naging isang uri ng funggus. Ang ilong ay naging isang uri ng kabibe. Mulâ sa dila, gumawa si Bugan ng isang uri ng sakit na pamamagâ ng dila, na malulunasan sa pamamagitan ng pag-aalay ng itlog o manok kay Bugan. Mulâ sa mga buto sa dibdib, gumawa si Bugan ng makamandag na ahas. Ang pusò ay ginawa niyang bahaghari. Ang dugo ay naging maliliit na paniki. Ang buhok ay naging bulate at ang bituka ay naging malalaking hayop. (AEB)