Bud Dajo
Ang Bud Dájo ay isang tulóg na bulkan na bahagi ng Jolo Volcanic Group sa probinsiya ng Sulu. Kung mas gagaw- ing espesipiko, ito ay isang cinder cone, isang uri ng maliit na bulkang nabuo mulâ sa ikinalat ng sumabog nang ibang bulkan sa paligid. Ilan sa mga bulkan na nakapalibot sa Bud Dajo ay ang Matanding, Gui- mba, at Sungal. Ang kabuuan ng mga bundok at kapata- gang ito ay ginawa- ng Mount Dajo Na- tional Park noong 1938. Sa wikang Tausug, ang ibig sabihin ng “bud” ay bundok saman- talang ang “dájo” naman ay isang uri ng punongkahoy na karaniwan sa lugar. May taas na higit sa 600 metro, ang Bud Dajo ay hulíng sum- abog noong 1897.
Sa kasaysayan ng Filipinas, ang Bud Dajo ay hindi lamang bulkang natulog sa pagdaan ng panahon. Kuta ito ng mga rebeldeng Moro sa panahon ng pananakop ng Estados Unidos. Bagama’t naging tahimik, umigting ang galit ng mga rebelde sa Americano nang nagsimula na ang pagpa- sok ng hukbo ni Heneral Leonard Wood sa lugar. Noong Marso 1906, nangyari dito ang Unang Labanan sa Bud Dajo. Ipinadalá ni Wood si Koronel Duncan sa bundok kasáma ang tatlong datu upang pakiusapan ang mga re- beldeng bumalik na sa kani-kaniyang bayan. Hindi ito tinanggap ng mga nása bundok at sinimulan ng hukbong Americano ang paglusob. Mulâ 5–7 Marso, nilabanan ng mga Muslim ang superyor na armas ng mga Americano sa pamamagitan ng mahihinàng granada, sibat, at kris. Nása pagitan ng 700 hanggang 850 Tausug ang namatay sa nasabing labanan, at kasama rito ang maraming babae at mga batàng kamag-anak ng mga rebelde. Ang madugong engkuwentrong ito ay tinawag ding Moro Crater Massa- cre, isa sa mga pinakamalaking trahedya sa kasaysayan ng rebelyon.
Muling nagkaroon ng labanan sa Bud Dajo noong Di- syemre 1911 sa loob ng isang linggo sa katulad ding da- hilan—rebeldeng Muslim laban sa mga Americano. Hindi katulad ng naunang trahedya, mas kaunti ang namatay sa ikalawang labanan sa Bud Dajo at maraming rebelde ang bumabâ sa kapatagan. (CID)