Jose Ma. Basa
(19 Disyembre 1839–1907)
Tinaguriang “ismagler ng Himagsikang Filipino,” at isa sa mga haligi ng kilusang propaganda, nakatulong nangmalaki si José Ma. Bása upang maipadala sa Filipinas ang mga kopya ng pahayagang La Solidaridad, na inilabas nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, at iba pa, tuwing ikala- wang linggo mula sa Madrid, España. Si Basa rin ang nakaisip ng malikhaing paraan kung paano pali- him na makararating at maipalalaganap sa Filipinas ang mga kopya ng mga nobelang Noli me Tangere at El Filibusterismo ni Rizal.
Isinilang si Basa sa Binondo, Maynila, noong 19 Disy- embre 1839. Ang mga magulang niya ay sina Don Mateo Basa at Doña Joaquina San Agustin. Nagtapos siya ng bachiller en filosofia sa Universidad de Santo Tomas noong 1890. Sa edad na 20, pinamahalaan niya ang distileriya sa Trozo, Maynila, na pag-aari ng kanyang ama.
Miyembro si Basa ng Comite de Reformadores, isang organisasyong humingi ng mga reporma sa pamamahala ng mga Español sa Filipinas sa pamamagitan ng pahayagang El Eco Filipino, na inilathala sa España ng bayaw ni Basa, si Federico Lerma, asawa ng kapatid ni Basa na si Rafaela. Dahil kabílang din sa nasabing komite si Padre Jose Burgos, nadawit si Basa sa pag-uusig laban sa nasabing pari, at matapos bitayin ang tatlong paring sina Gomez, Burgos, at Zamora, napabílang si Basa sa mga ipinatápon sa Mari- anas. Dalawang taón sa Marianas si Basa bago pumunta sa Hong Kong.
Sa tahanan ni Basa sa Hong Kong nagtatagpo at nagpupulong ang mga Filipino. Nang sakupin ng mga Americano ang Filipinas, isa si Basa sa mga Filipinong naniwala sa tapat na hangarin ng dayuhang bansa. Naniwala si Basa na ang Estados Unidos ang pinakaliberal at pinakamaka-táong demokratikong gobyerno sa buong mundo. Kayâ kasáma ang ilan pang Filipino, nag-alok pa silá ng salapi sa gobyernong Americano upang suportahan ang pagiging protektorado ng Filipinas. Hinangad din niláng maging mga mamamayang Americano.
Nanatili na sa Hong Kong si Basa at dumalaw lámang sa Filipinas noong 1888 at 1889. Napulmonya siyá at yumao noong 10 Hulyo 1907. Walong taón pagkaraan, ang kaniyang mga labí ay inilibing sa Cementerio del Norte, Maynila noong 18 Abril 1915. (AEB)