Gaspar Aquino de Belen
Filipino poet and translator during the Spanish Colonial Period
Itinuturing na unang pangunahing makatang Tagalog sa panahon ng kolonyalismong Español si Gaspar Aquino De Belen (Gas·pár A·kí·no De Be·lén). Kinikilála siyá sa kaniyang Ang Mahal na Passion ni Iesu Christong P. Natin na Tola, ang unang nalathalang pasyong tula sa bansa. Nalathala ang nasabing pasyon bilang bahagi ng kaniyang librong Manga panalanging pagtatagobilin sa caloloua nang tauong naghihingalo (1703), na salin ng Recomendacion del alma ni Tomas de Villacastin. Naglalaman ito ng mga hakbang sa pagpapahid ng santo oleo sa maysakít at naghihingalo at iba pang ritwal at dasal para sa pagliligtas ng kaniyang kaluluwa. Ito ang dahilan, ayon kay Bienvenido Lumbera, kayâ ang Ang Mahal na Passion ni Aquino de Belen ay sumasaklaw lámang sa hulíng yugto ng búhay ni Hesukristo.
Itinatag ng Ang Mahal na Passion ang anyo ng saknong ng “pasyón.” Binubuo ang saknong ng limang taludtod na may isáhang tugma at ang bawat taludtod ay may súkat na walong pantig. Kinilála rin ni Lumbera ang husay ni Aquino de Belen tungo sa pagsasakatutubo ng ilang diwa ng búhay ni Kristo at nakatulong upang madalî itong maunawaan ng madla. Halimbawa, sinurot ng awtor si Judas matapos pagtaksilan si Jesus ngunit hindi dahil nagkasála sa Diyos. Sa halip, ang ipinansurot ay ang katutubong konsepto ng utang-na-loob. Ipinaalaala na lumaki si Judas na matalik na kaibigan ni Jesus, itinuring siyáng “kasambaháy” sa bahay ni Maria, nagsálo silá sa pagkain, at ipinaghahain ng kahit bahaw kapag naligaw sa tahanan nina Jesus. Sa maikling salitâ, sa hálagáhang Filipino, si Judas ay walang utang-na-loob:
Di cayo,y, nagsasangbahay,
Iysa ang inyong dulang?
Cun icao ay longmiligao,
May laan sa iyong bahao, Canin,
at anoanoman.
Walang gaanong ulat sa búhay ni Aquino de Belen. Isinilang siyá sa Rosario, Batangas at naging tagapangasiwa ng imprenta ng mga Heswita sa Maynila mula 1704 hanggang 1716. Bahagi siyá ng principalia at nagkaroon ng edukasyong naghanda sa kaniya bilang isang mahusay na tagapangasiwa ng imprenta. (VSA)